W styczniu 2025 roku w Polsce zostanie wprowadzony system kaucyjny, który stanowi istotną zmianę nie tylko dla konsumentów. Będzie on miał również wpływ na szeroką gamę podmiotów, np. producentów i importerów napojów, punkty sprzedaży detalicznej i hurtowej, firmy odpadowe, a także nowe podmioty, tzw. operatorów systemu kaucyjnego (podmioty reprezentujące).
System kaucyjny a podmioty wprowadzające produkty
W myśl ustawy z 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw, do systemu kaucyjnego powinny przystąpić wszystkie podmioty wprowadzające na rynek napoje w jednorazowych butelkach z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów, wielorazowych szklanych butelkach o pojemności do 1,5 litra oraz puszkach o pojemności do 1 litra, które chcą zrealizować zgodnie z przepisami prawa ciążący na nich obowiązek selektywnej zbiórki odpadów powstałych z tych opakowań.
Muszą przy tym osiągnąć wynikające z ustawy poziomy zbiórki: 77% w 2025 roku, odpowiednio 81%, 84% i 87% w kolejnych trzech latach i 90% w 2029 roku i latach kolejnych.
Wszystko to wymagać będzie od nich dostosowania swoich procesów produkcyjnych i logistycznych. Będą oni musieli uwzględnić koszty kaucji i koszty obsługi systemu kaucyjnego w swoich modelach cenowych oraz dostosować opakowania do wymogów systemu poprzez umieszczenie na nich odpowiednich symboli.
Za nieosiągnięcie wyznaczonych poziomów selektywnej zbiórki muszą zapłacić podmioty wprowadzające na rynek produkty w opakowaniach na napoje, a także operatorzy systemów kaucyjnych. Wysokość naliczanej w takiej sytuacji opłaty produktowej ustalana jest w odniesieniu do masy opakowań wprowadzonych do obrotu, wymaganego poziomu selektywnej zbiórki, realnie osiągniętego poziomu zbiórki, a także stawki opłaty produktowej (w zł za kg) ustalanej przez ministra do spraw klimatu. Maksymalna wartość tej ostatniej jest określona w ustawie i wynosi 25 zł za 1 kg.
System kaucyjny a punkty sprzedaży
Dla punktów sprzedaży, w tym sklepów, ale też innych, jak punkty gastronomiczne, które mają w swojej ofercie napoje w opakowaniach objętych kaucją, system kaucyjny wprowadza nowe wymogi organizacyjne i logistyczne.
● Sklepy
Do systemu będą musiały przystąpić sklepy o powierzchni powyżej 200 metrów kwadratowych; dla pozostałych dołączenie będzie dobrowolne w zakresie zbierania pustych opakowań i zwracania kaucji, chociaż w opublikowanym ostatnio projekcie ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi pojawił się obowiązek zbiórki szklanych opakowań po napojach wielokrotnego użytku również dla jednostek handlowych o powierzchni poniżej 200 metrów kwadratowych, jeśli prowadzą sprzedaż napojów w takich opakowaniach.
Wszystkie sklepy będą odpowiedzialne za pobieranie kaucji przy sprzedaży napojów i jej ewidencjonowanie, a także przekazywanie jej dalej do operatora systemu, z którym muszą podpisać umowę (małe jednostki handlu z co najmniej jednym takim podmiotem, natomiast jednostki powyżej 200 mkw. powierzchni ze wszystkimi dostępnymi dla nich). Na punkty sprzedaży spadnie także ciężar informowania konsumentów o możliwościach zwrotu opakowań i odpadów opakowaniowych, oznaczeniach stosowanych na produktach objętych systemem kaucyjnym i procedurze odzyskania wpłaconej przy zakupie kaucji.
Powyższe wymogi mogą skutkować koniecznością dostosowania systemów kasowych i przeszkolenia pracowników. Z drugiej strony, system kaucyjny może przysłużyć się sklepom, przyciągając większą liczbę klientów, którzy przy okazji zwrotu pustych opakowań będą dokonywać zakupów, zwiększając obroty sklepu.
● Punkty sprzedaży niebędące sklepami
Hotele, restauracje, foodtrucki, automaty z napojami, bary, puby i wiele innych podmiotów, jeżeli prowadzą sprzedaż napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym i zostaną uznane za jednostki handlu detalicznego, będą musiały podpisać umowę z operatorem systemu, zbierać kaucję za opakowania oraz informować klientów o możliwościach ich zwrotu i odzyskania kaucji.
System kaucyjny a wypłacający kaucję i zbierający opakowania
Wypłacający kaucję, czyli te podmioty, które zajmują się bezpośrednio przyjmowaniem pustych opakowań i odpadów opakowaniowych oraz oddawaniem użytkownikom końcowym kaucji, będą musiały zainwestować w odpowiednią infrastrukturę, maszyny i technologię, by obsłużyć zwroty i wypłaty.
One również podlegają obowiązkowi „rejestracji” w systemie kaucyjnym – w tym podmioty o powierzchni przekraczającej 200 mkw. obligatoryjnie z każdym operatorem systemu kaucyjnego, który się do nich zwróci. Wymagana jest od nich podpisana z operatorem lub operatorami systemu umowa w zakresie odbioru opakowań i odpadów opakowaniowych i rozliczania kaucji. Mają także informować konsumentów o zasadach działania systemu kaucyjnego.
System kaucyjny a operatorzy systemu
Operatorzy systemu kaucyjnego, czyli zgodnie z ustawą tak zwane “podmioty reprezentujące”, zarządzający szeregiem procesów składających się na sprawnie działający system kaucyjny, staną przed znaczącym zadaniem organizacyjnym i logistycznym. Będą odpowiedzialni za efektywne zbieranie i transport opakowań wielokrotnego użytku do ich producentów, a odpadów – do zakładów przetwarzania, co wymaga stworzenia zaawansowanych systemów logistycznych.
Operatorzy będą również odgrywać kluczową rolę w monitorowaniu skuteczności systemu, zgłaszaniu wyników do odpowiednich organów regulacyjnych oraz w ciągłym doskonaleniu procesów związanych z efektywną zbiórką pustych opakowań i odpadów opakowaniowych. Prowadząc ewidencję, dostarczą informacje o liczbie, pojemności i masie odebranych opakowań i odpadów opakowaniowych objętych systemem w podziale na rodzaje podmiotów zbierających i poszczególne miesiące.
Będą również pełnić rolę centrów obrachunkowych, rozliczając kaucję z jednej strony z jednostkami handlu detalicznego i hurtowego oraz innymi punktami zbierającymi opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym, a z drugiej strony – z wprowadzającymi produkty w takich opakowaniach, a także finansując wypłatę kaucji dla konsumentów.
Wnioski dla biznesu
Wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce to znaczący krok w kierunku zrównoważonego rozwoju i zarządzania odpadami. To wiele wyzwań dla biznesu, ale także i szanse. Podmioty, które szybko dostosują się do nowych wymogów i przystąpią do systemu kaucyjnego, mogą zbudować pozytywny wizerunek w oczach coraz bardziej świadomych ekologicznie konsumentów. To okazja do zwiększenia odpowiedzialności środowiskowej i budowania trwałych relacji z konsumentami.