1 stycznia 2025 roku ruszy w Polsce system kaucyjny. Oznacza to, że do części sprzedawanych napojów w opakowaniach będzie doliczana opłata, czyli kaucja, którą następnie klient będzie mógł odzyskać po oddaniu pustego opakowania w specjalnym punkcie zbiórki. System kaucyjny ma na celu zwiększyć poziom selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych i metalu oraz szkła wielokrotnego użytku. Doświadczenia innych krajów pokazują, że to bardzo skuteczne narzędzie selektywnej zbiórki odpadów.
System kaucyjny w Polsce – główne założenia
System obejmie trzy rodzaje opakowań wykorzystywanych do napojów:
● butelki jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do trzech litrów, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych,
● szklane butelki wielokrotnego użytku o pojemności do półtora litra,
● metalowe puszki o pojemności do jednego litra.
Kaucja będzie naliczana przy zakupie produktów w tych opakowaniach i zwracana konsumentowi po oddaniu opróżnionych opakowań w dedykowanych punktach zbiórki. Co istotne, posiadanie dowodu zakupu nie będzie konieczne. Maksymalna kaucja wynikająca z ustawy to 2 zł, jednak jej realna wartość ustalana jest przez ministra do spraw klimatu w rozporządzeniu. Obecnie jego projekt wskazuje na 50 gr dla opakowań z tworzywa sztucznego i metalu i 1 zł dla butelek szklanych wielokrotnego użytku. Środki pochodzące z nieodebranej kaucji oraz ze sprzedaży materiałów pochodzących z przetwarzania odpadów opakowaniowych zostaną przeznaczone na finansowanie funkcjonowania systemu kaucyjnego.
W systemie kaucyjnym obowiązek odbioru pustych opakowań będzie dotyczył głównie dużych punktów sprzedaży. Sklepy o powierzchni przekraczającej 200 metrów kwadratowych będą zobowiązane do odbierania pustych opakowań i zwrotu kaucji, zaś mniejsze, o powierzchni poniżej 200 metrów kwadratowych, będą mogły dobrowolnie przystąpić do systemu w zakresie zbiórki. Natomiast pobierać kaucję od klientów będzie każdy punkt sprzedaży oferujący produkty w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym.
System kaucyjny – podstawy prawne
System kaucyjny w Polsce oparty jest na ustawie z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi zmienionej ustawą z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw. Wprowadza ona zasady i warunki działania systemu; określa m.in. rodzaje opakowań podlegających systemowi, wysokość kaucji, oraz procedury związane z jej zwrotem. Wdraża ona postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, zwanej dyrektywą plastikową lub dyrektywą SUP (z ang. single-use plastics), która wymaga od członków Unii Europejskiej osiągnięcia określonych poziomów zbiórki odpadów z opakowań po napojach o pojemności do 3 litrów.
System kaucyjny – poziomy zbiórki
W ślad za dyrektywą plastikową, w ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, ustalono minimalne poziomy selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych, które muszą zostać osiągnięte. Będą one stopniowo zwiększane w pierwszych pięciu latach funkcjonowania systemu kaucyjnego, aby zapewnić ciągły postęp w ilości zbieranych odpadów opakowaniowych. Cel na pierwszy rok, tj. 2025, wynosi 77% dla każdej z trzech grup opakowań. W kolejnych latach wzrasta on odpowiednio do 81%, 84%, 87%, by od 2029 roku osiągnąć wartość docelową 90%.
Kaucja z korzyścią dla wszystkich
Wprowadzenie systemu kaucyjnego ma znaczący wpływ na środowisko. Oczekuje się, że przyczyni się on do zmniejszenia ilości odpadów trafiających na składowiska, a także do zwiększenia efektywności procesów recyklingowych i budowania gospodarki obiegu zamkniętego.
Obecnie systemy kaucyjne stosuje około 50 państw na świecie, w tym 16 krajów europejskich. Ich doświadczenie pokazuje, że to bardzo efektywne narzędzie gospodarki obiegu zamkniętego. Na przykład w Niemczech, które prowadzą go już od 2003 r., poziom zbiórki opakowań po napojach sięga nawet 98%.